W cieniu Wezuwiusza - Pompeje

15.6.18

W cieniu Wezuwiusza - Pompeje

"Marność nad marnościami i wszystko marność"

Księga Koheleta

Pompeje - to słowo chyba u każdego z nas  wywołuje zazwyczaj jedno skojarzenie - powrót do roku 79 i spektakularny wybuch Wezuwiusza.  I chociaż dzisiaj jakoś trudno sobie wyobrazić ogrom tragedii jaka rozegrała się w tym  mieście -  dzień 24 sierpnia 79 roku na zawsze pozostanie w ludzkiej pamięci.

Najlepszym sposobem na dostanie się do Pompei jest lokalna kolejka Circumvesuviana kursująca z Neapolu, a podróż trwa około 1 godziny. Pociąg zatrzymuje się tuż przed głównym wejściem prowadzącym na teren kompleksu.   
Mimo, iż mamy styczeń - pogoda jest cudowna, a lazurowe niebo zachęca do spacerowania i wygrzewania się w promieniach włoskiego słońca. Ja jednak co jakiś czas profilaktycznie rzucam okiem w kierunku złowrogiego Wezuwiusza górującego nad Pompejami, nad którym obecnie unoszą się gęste chmury przywodzące na myśl tamte tragiczne i koszmarne dni, kiedy pod grubą warstwą wulkanicznego popiołu zniknęło 20-tysięczne miasto! 
Wprawdzie znaczna część mieszkańców w porę opuściła domy, jednak ci którzy zostali /prawdopodobnie ok. 6 tysięcy osób/ zginęli. Siła wybuchu była tak ogromna, że Wezuwiusz wyrzucił popioły na wysokość 20 kilometrów!, a warstwa materiału wulkanicznego narastała z prędkością 15 cm na godzinę!, który w błyskawicznym tempie przykrył ulice oraz domy. 
Pompeje nie były jedynym miastem zniszczonym wskutek erupcji wulkanu. W roku 79 przestały także istnieć Herkulanum i Stabiae - a dzięki temu, że miasta pokryte były popiołem, który dobrze je zakonserwował - naukowcy mogli niemal sekunda po sekundzie zrekonstruować ostatnie godziny życia ich mieszkańców.   Odtworzyli nawet losy grupy pompejańczyków, którzy schronili się nad morzem i zmarli rażeni chmurą gorącego gazu. 
Zapraszam Was więc na spacer po  Pompejach, albo raczej tym co po nich pozostało.

Oto i on potężny Wezuwiusz -  przyczyna nieszczęścia

To co pozostało po Pompejach jest chyba  najlepszym dowodem na to, że nasze życie jest  bardzo znikome i kruche, a kontrolowanie potęgi  ziemskich żywiołów nie leży w zasięgu ludzkich kompetencji oraz  mocy. Dzięki Bogu. Nawet nie chcę wiedzieć, co by było, gdyby człowiek dysponował taką mocą.
Od czasu do czasu lubię zaglądać do Księgi Kaznodziei Salomona. Być może niektóre spostrzeżenia oraz wnioski  króla Jerozolimy brzmią nazbyt nihilistyczne, ale trudno się z nimi nie zgodzić. Można by rzec - samo życie, a kiedy staję na jednej z ulic Pompei uświadamiam sobie, że "salomonowa mądrość" jest tam nadal aktualna. Pewnie nie jeden bogaty mieszkaniec tego miasta, przed sierpniową tragedią wypowiadał podobne słowa do tych, które zapisane są w Księdze Koheleta:
"Dokonałem wielkich dzieł: zbudowałem sobie domy, zasadziłem sobie winnice,  założyłem ogrody i parki i nasadziłem w nich wszelkich drzew owocowych.  

Urządziłem sobie zbiorniki na wodę, by nią nawadniać gaj bogaty w drzewa.  Nabyłem niewolników i niewolnice i miałem niewolników urodzonych w domu. Posiadałem też wielkie stada bydła i owiec, większe niż wszyscy, co byli przede mną w Jeruzalem.  Nagromadziłem też sobie srebra i złota, i skarby królów i krain. Nabyłem śpiewaków i śpiewaczki oraz rozkosze synów ludzkich: kobiet wiele.  

I stałem się większym i możniejszym niż wszyscy, co byli przede mną w Jeruzalem; w dodatku mądrość moja mi została.  

Niczego też, czego oczy moje pragnęły, nie odmówiłem im. Nie wzbraniałem sercu memu żadnej radości - bo serce moje miało radość z wszelkiego mego trudu; a to mi było zapłatą za wszelki mój trud".  

Patrząc na obecny wygląd Pompei, możemy tylko dokończyć salomonową myśl:

"I przyjrzałem się wszystkim dziełom, jakich dokonały moje ręce, i trudowi, jaki sobie przy tym zadałem. A oto: wszystko to marność i pogoń za wiatrem! Z niczego nie ma pożytku pod słońcem".

Zgodnie z opisem Pliniusza Młodszego /naocznego świadka/ - wybuch wulkanu  nastąpił około południa 24 sierpnia 79 r.n.e. W pierwszej fazie z Wezuwiusza wydobywały się wysokie słupy ognia, później czarna chmura, która przysłoniła słońce. Na Pompeje posypał się deszcz rozrzażonych kamieni i skał, których ciężar powodował walenie się budowli. Mieszkańców uśmiercały trujące gazy wydobywające się z wulkanu. 
Trzy dni trwała nieprzerwana erupcja, w wyniku której miasto pokryła kilkumetrowa warstwa popiołów. Pierwszy wybuch zabił stosunkowo niewielką ilość ludzi, jednak gorące uderzenie popiołu i skał w następnych dniach uśmierciło tysiące mieszkańców Pompejów, Herkulanum i Stabie. Pliniusz Młodszy pisze:
"Zanim się obejrzeliśmy ogarnęła nas ciemność, nie taka jak pozbawiona blasku księżyca lub pochmurna noc, lecz taka jak w zamkniętym pomieszczeniu, kiedy zgaszą lampę. Wielokrotnie stawaliśmy, by strząsnąć z siebie popiół, inaczej jego ciężar przykryłby nas lub zmiażdżył".
Śmierć zaskoczyła mieszkańców miasta w najróżniejszym momencie oraz czasie. Jedni pracowali, inni się relaksowali, a następnie ginęli zaczadzeni, zanim dopadł ich gorący popiół. 
Muszę Wam powiedzieć, że przebywanie w tym miejscu przyprawia mnie o gęsią skórkę, szczególnie wtedy gdy patrzę na skulone postacie ludzkich ciał. Naukowy odtworzyli je z gipsu, na podstawie szkieletów wydobytych w trakcie prac wykopaliskowych. Odlewy są dokładnym odwzorowaniem ludzi, w takich pozach w jakich zastała ich śmierć.

 

Pompeje były zamożnym miastem z licznymi budynkami użyteczności publicznej, arenami sportowymi, teatrami i świątyniami. Zabudowa rozplanowana była wzdłuż regularnej siatki ulic i podzielono ją na dziewięć sektorów, z których każda pełniła określoną funkcję. Przy głównych ulicach usytuowano zajazdy i gospody oraz domy mieszkalne z atrium i perystylem. 

Wśród warsztatów rzemieślniczych zwracają uwagę zachowane pozostałości licznych piekarni. Odkryto w nich zachowane w dobrym stanie piece i kamienne żarna. Przy ulicach umieszczano jadłodajnie, których cechą charakterystyczną są walcowe wgłębienia gdzie umieszczano naczynia z gorącymi potrawami i napojami sprzedawanymi klientom. 

Na trasie zwiedzania znajduje się także starożytny Lupanar /dom publiczny/ ozdobiony erotycznymi obrazkami i napisami. My niestety nie dotarliśmy do niego. 

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że mieszkańcy Pompejów byli wręcz rozpasani seksualnie. Całe miasto jest przyozdobione fallusami. Niektórzy badacze starożytnego miasta podejrzewają nawet, że wszędzie tam gdzie widniał fallus, musiał znajdować się dom publiczny. Gdyby tak było to jeden burdel przypadałby na 75 mężczyzn. 

Tymczasem  archeolodzy zidentyfikowali jako miejsce pracy prostytutek tylko jeden dom i kilka niewielkich pomieszczeń z kamiennymi łóżkami. Rozkoszy w nich zażywali głównie biedniejsi obywatele, bo zamożni mieli niewolnice, które świadczyły usługi seksualne za darmo. Wierność żonie nie była szczególnie cenioną cechą - jej zadaniem było przede wszystkim urodzić dzieci i dbać o dom. 

Erotyczne malowidła na ścianach traktowano jako swego rodzaju poradniki i służyły budowaniu atmosfery uciechy, dlatego pojawiały się również na przedmiotach codziennego użytku - naczyniach, czy lampkach. Motywy erotyczne stanowiły trzecią pod względem popularności kategorię dekoracji, po zwierzętach i gladiatorach.

Lupanar - zdj. pochodzą z internetu

Pompeje, jak większość miast Imperium Romanum były zasilane w krystalicznie czystą, górską wodę akweduktami. To jednak nie oznacza, że przesadnie dbano o czystość. 

W mieście nie wszędzie działała kanalizacja, która odprowadzałaby ścieki z domów i ulic. Z rozkopanych dołów kloacznych, które archeolodzy znaleźli na środku jednej z ulic, nieczystości wydostawały się na bruk i gdy spadł deszcz, spływały strumieniami. Przechodnie musieli przeskakiwać po kamieniach rozstawionych tak, żeby pomiędzy nimi zmieściły się koła wozów konnych /do tej pory widać ich ślady na bruku/. 

W mieście działały trzy publiczne kompleksy termalne, w których można się było kąpać za darmo i kilka prywatnych dostępnych za opłatą.

My odwiedziliśmy Terme del Foro oraz Terme Stabiano. Można było zażywać kąpieli w zimnych i gorących basenach, a także korzystać z łazni parowych. Wydawać by się mogło, że pompejańczycy, podobnie jak inni mieszkańcy imperium, którzy chętnie budowali termy - mieli obsesję na punkcie higieny osobistej. Nic bardziej mylnego. W tym przypadku chodziło raczej o przyjemność, niż czystość. Archeolodzy odkryli, że baseny do gorących kąpieli nie miały odpływu wody. Być może wynikało to z braku świadomości. Gromadziły się w nich pot i brud, stanowiąc doskonałą pożywkę dla chorobotwórczych mikroorganizmów.

Cornelius Celsus - autor traktatu o medycynie z I wieku p.n.e radził, by nie chodzić do term ze świeżą raną, bo wizyta niechybnie skończy się gangreną.

Pompeje nie grzeszyły schludnością. Wille biedniejszych obywateli, a nawet forum czyli plac z budynkami władz miasta były pokryte napisami przypominającymi współczesne graffiti. Autor jednego z nich narzekał na brak wygód w gospodzie, w której spędził noc: Nasikałem do łóżka, nabrudziłem, przyznaję. Ale też gospodarzu nocnika nie zastałem" - napisał na ścianie sypialni. 

Wypisując na murach różne informacje, mieszkańcy Pompejów porozumiewali się ze sobą. Były to zarówno prywatne komentarze jak i ogłoszenia wyborcze, pochwały oraz potwarze rzucane na kandydatów, a także afisze zapowiadające walki gladiatorów. 

Z sentencji umieszczonych na murach miasta archeolodzy wyczytali też słowa Sodoma i Gomora wypisane na ścianie jadalni pewnego skromnego domu. Wskazują one na obecność Żydów w Pompejach, którzy doskonale znali Stary Testament i być może stanowiły  komentarz do niezbyt chlubnej obyczajowości mieszkańców.

Można powiedzieć, że słowa te okazały się prorocze, ponieważ los Pompei był bardzo podobny do losu Sodomy i Gomory.

Bardzo ważne miejsce w życiu mieszkańców Pompei zajmował amfiteatr, który w tym prowincjonalnym mieście mógł gościć aż 20 tysięcy widzów!

Był tylko dwa razy mniejszy od rzymskiego Koloseum i powstał 100 lat wcześniej.  Pompejańczycy, podobnie jak rzymianie uwielbiali występy gladiatorów. Dbali o nich także właściciele, bo wyszkolenie i utrzymanie gladiatora bardzo drogo kosztowało.   Dlatego agenci, którzy wynajmowali ich do walk, umawiali się z właścicielami, że po przegranej walce gladiatorom będzie darowane życie. Poza tym gladiatorzy razem mieszkali, lubili się i nie chcieli się nawzajem zabijać.

Teatr Wielki zbudowano w III wieku p.n.e. wykorzystując naturalne zagłębienie terenu. Widownia mieszcząca 5000 widzów podzielona była na pięć sektorów. Położone najniżej 4 rzędy przeznaczone były dla elity społeczeństwa, pozostałe 15 rzędów służyły pozostałym mieszkańcom. Scena wymurowana została z cegły. Pomiędzy nią a orchestrą zachował się rowek do opuszczania kurtyny. Zachowały się także otwory, w których umieszczano maszty podtrzymujące velarium (osłonę rozpinaną nad widownią). Do teatru przylega prostokątny portyk służący wcześniej jako foyer, później przeznaczony na koszary gladiatorów.

Forum było najważniejszym miejscem w rzymskich miastach i znajdowało się przy skrzyżowaniu dwóch głównych miejskich arterii komunikacyjnych: poprzecznej zwanej decumanus  oraz podłużnej zwanej cardo. Zazwyczaj miał prostokątny kształt i zdobiły go kolumnady, świątynie oraz budowle publiczne. Odbywały się na nim sądy, a kupcy mieli tam swoje stoiska. Zdarzało się, że miasta miały kilka forów (np. Rzym).

W Pompejach na terenie dawnego forum możemy podziwiać rzeźby naszego wybitnego rodaka - Igora Mitoraja.

Świątynia Apollina  przylegająca do wschodniego boku forum jest zwrócona frontem do ulicy. Została wzniesiona za panowania Samnitów. Plac wokół świątyni otaczała kolumnada, pod którą umieszczono liczne posągi bóstw i zbiorniki na wodę. Przed nią zachowały się wykonane z brązu posągi Apollina i Diany (na terenie wykopalisk umieszczono kopie odnalezionych rzeźb, oryginały znajdują się w Muzeum Narodowym w Neapolu). Przed świątynią nadal stoi marmurowy ołtarz i jońska kolumna, na której znajdował się zegar słoneczny. 

Przy wejściu do świątyni stały także posągi Wenus i Hermafrodyty.  Sama świątynia umieszczona była na podwyższeniu, na które prowadziły szerokie schody umieszczone w części frontowej. Budynek otoczony kolumnadą poprzedzał portyk.

Mam nadzieję, że spacer po Pompejach był dla Was interesujący i zachęciłam Was do odwiedzenia miasta, w którym tak wiele się działo - zarówno złego jak i dobrego.

Moi Drodzy, 

niech nadchodzący weekend przyniesie Wam dużo słoneczka 

oraz samych radosnych chwil

spędzonych w miłym towarzystwie:)

Post opracowałam w oparciu o:

- artykuł z Newsweeka nr 43 z 2011

- "Pompeje. Życie rzymskiego miasta" - Mary Beard