Spacerkiem po Josefovie - Dzielnicy Żydowskiej w Pradze

11.1.19

Spacerkiem po Josefovie - Dzielnicy Żydowskiej w Pradze

 "Dlatego podróżowanie niczemu nie służy. 

Jeśli ktoś nie ma nic w środku, nie znajdzie też nic na zewnątrz. 

Daremnie szukać po świecie czegoś, czego nie można odnaleźć w sobie"

Tiziano Terzani

Któż z nas nie lubi odwiedzać miejsc, w których piękna architektura przeplata się z jeszcze ciekawszą historią, gdzie oprócz kulturalnych wrażeń stanowiących wyrafinowaną ucztę dla ducha - możemy również w wykwintny sposób zaspokoić kulinarne gusta.  

Nie wiem jak Wy, ale ja darzę ogromnym sentymentem dzielnice żydowskie. One po prostu mają swój niepowtarzalny urok i klimat - dlatego będąc w Pradze, absolutnie nie mogłam pominąć nastrojowego i pełnego nostalgicznych zakątków Josefova, nad którym od lat unosi się duch Franza Kafki oraz legendarnego stwora Golema.

Słynna dzielnica w przeszłości nie była jedyną żydowską enklawą stolicy Czech. Żydzi w licznej grupie pojawili się tutaj w X wieku. Początkowo osiedlali się po obu stronach rzeki Wełtawy, głównie na Hradczanach. Król Wratysław II nakazał, by wszyscy Żydzi nosili na ubraniach żółte naszywki jako znak rozpoznawczy. 

W 1096 r. podczas pierwszej wyprawy krzyżowej w Pradze doszło do wielkiego pogromu Żydów i  odtąd musieli oni przebywać w wydzielonej dzielnicy. W 1215 r. na mocy postanowienia soboru laterańskiego II otoczono ją murem i objęto nadzorem, tworząc getto. 

Jak widać na załączonym obrazku, getto to nie wymysł Hitlera i okresu II wojny światowej, lecz kościoła katolickiego. Drugi pogrom nastąpił w Wielkanoc 1389 r., kiedy tłum rozsierdzonych katolików wtargnął do getta i wymordował około 3 tysięcy osób /nie oszczędzono nawet tych, którzy schronili się w synagodze Staronovej/, a wiele domów puszczono z dymem.

Praskim Żydom najlepiej wiodło się za panowania cesarza Rudolfa II /1576-1611/. Jego finansami zajmował się Mordochaj Maisel - burmistrz Josefova i jeden z najbogatszych ludzi w ówczesnych Czechach. Dzięki wstawiennictwu i pieniądzom Maisela, w Josefovie wybudowano nowe synagogi, ratusz i łaźnie obrzędowe oraz utwardzono ulice.

Rudolf przybył do Pragi jako cesarz i król Czech, prosto z habsburskiego dworu w Madrycie. Władał czterema językami i wkrótce rozpoczął też naukę czeskiego, czym zaskarbił sobie sympatię poddanych. Dał się również poznać jako mecenas sztuki i kolekcjoner osobliwości. Nic dziwnego, że dwór cesarza oprócz rzetelnych uczonych przyciągał wszelkiej maści szarlatanów, magików i innych znawców nauk tajemnych. Najsłynniejszym zakątkiem praskich alchemików była słynna Złota Uliczka.

W owym czasie w Pradze mieszkał również uczony rabin Liw ben Becalel - astronom i alchemik cesarza Rudolfa II. Legenda głosi, że stworzył on z gliny legendarnego Golema, który ożywał gdy rabin wkładał mu do ust zwitek pergaminu z wypisanym na nim niewymawialnym imieniem Boga.

Golem w raz z rabinem Low - zdj. internet

Golem - choć niemy, służył wiernie mędrcowi, pracując dzień po dniu aż do szabatu, w który to dzień pobożnym Żydom nie wolno było wykonywać żadnych robót. Którejś soboty rabin zapomniał wyjąć zwitka z ust Golema. Olbrzym chciał być posłuszny rabinowi, który kazał mu pracować, ale jednocześnie istniał z woli Boga, a ten pracy w szabat zabraniał. Rozdarty pomiędzy sprzecznościami zaczął szaleć. Zgromadzeni Żydzi wybiegli z bożnicy, jednak Golema nie dało się zatrzymać. Aby uniknąć najgorszego, rabin rzucił się na olbrzyma i wydarł mu z ust pergaminowy zwitek, a potem gdzieś go wyniósł  - do dzisiaj nikt nie wie gdzie. Podobno czasem w ciemne noce po zaułkach Pragi przechadza się gliniany olbrzym:):)

W roku 1745 z rozkazu cesarzowej Marii Teresy wszystkich Żydów wypędzono z miasta. Wrócili do domów dopiero po trzech latach.

Nazwę "Josefov" nadali swojej dzielnicy sami Żydzi. Chcieli podziękować cesarzowi Józefowi II, który w 1781 r. wydał edykt o tolerancji. Znosił on obowiązujące od czasów Wratysława II  żółte naszywki na ubraniu jako znak odróżniający ich od chrześcijan. Zlikwidowano też bramy getta i umożliwiono dzieciom uczęszczanie do nieżydowskich szkół. Józef II zapoczątkował pełnoprawne zrównanie Żydów z innymi obywatelami, co nastąpiło w 1848 r. Od tego czasu mieszkańcy getta mogli osiedlać się poza Josefovem. 

Po pół wieku w dawnych siedzibach getta pozostali tylko najbiedniejsi Żydzi. Puste domy stały się schronieniem biedoty i marginesu społecznego z pozostałych części stolicy. Najlepszy okres dla kultury żydowskiej w Pradze trwał od 1848 r. do II wojny światowej. Tworzyli wtedy pisarze Franz Kafka, Rainer Maria Rilke i Franz Werfel. 

Początek wojny przyniósł żydowskim mieszkańcom miasta kolejne restrykcje: godzinę policyjną i ponowny obowiązek noszenia żółtych naszywek na ubraniu. 

W listopadzie 1941 r. naziści zaczęli wysyłać ich do obozu koncentracyjnego w Terezinie oraz znajdującego się tam getta, gdzie trzymano ich przed wysłaniem do obozów zagłady /m.in. w Oświęcimiu-Brzezince/. Społeczność żydowska w Pradze przestała istnieć. 

Pozostały tylko zabytki - przepiękne synagogi, ratusz i muzeum żydowskie, do których teraz właśnie skierujemy nasze kroki.

Złota uliczka - zdj. internet

W Pradze jest naprawdę sporo synagog, więc miałam w czym wybierać. Odwiedziłam kilka z nich, ale największe wrażenie wizualne zrobiła na mnie Synagoga Hiszpańska  i od niej też zaczynamy zwiedzanie.

Należy ona do jednej z najmłodszych synagog /1868/, a stoi z kolei w miejscu najstarszej żydowskiej świątyni zwanej "Starą Szkołą", w której modlili się Żydzi, którzy  przybyli do Pragi w XI wieku z terenów cesarstwa bizantyjskiego. 

Synagogę wzniesiono według projektu Ignacego Ullmana w stylu mauretańskim.Wnętrze zdobią pozłacane geometryczne  kwiatowe motywy na tle subtelnych czerwieni, zieleni i błękitów.

Zgromadzone w bożnicy zbiory tworzą wystawę "Dzieje Żydów w Czechach i na Morawach od emancypacji po współczesność", będącej kontynuacją wystawy zaaranżowanej w synagodze Maisela. Ekspozycja prezentuje dzieje czeskiej społeczności żydowskiej od oświecenia po współczesność. W galerii dla kobiet można oglądać fotografie z getta czasów przed i po hitlerowskiej zagłady.

Przed wejściem do synagogi stoi kilkumetrowy monument z brązu przedstawiający Franza Kafkę. Miniaturowa wersja pomnika wręczana jest jako Międzynarodowa Nagroda Literacka. 

Kolejna synagoga przylega do Starego Cmentarza Żydowskiego. Synagogę Pinkasa ufundowała pod koniec XV wieku zamożna rodzina Horowitzów, przebudowując w tym celu zrujnowany dom odkupiony od Izraela Pinkasa. Ozdobą głównej sali są piękne witrażowe okna oraz kunsztowna, ozdobiona motywami roślinnymi krata otaczająca bimę - podwyższenie do czytania Tory.

Po II wojnie światowej synagogę Pinkasa przekształcono w wielką tablicę pamiątkową poświęconą pamięci 77 297 czeskich Żydów zamordowanych podczas ostatniej wojny przez hitlerowców.

Przez pięć lat artyści - Vaclav Bostik i Jiri John, nanosili na ściany nazwiska oraz daty urodzenia i śmierci pomordowanych. Naprawdę wygląda to niesamowicie, ale równocześnie przerażająco. Nigdy nie potrafiłam i nadal nie potrafię zrozumieć okrucieństwa jakie potrafi wyrządzić człowiek - człowiekowi. 

Na ścianie służącej do przechowywania Tory wypisano nazwy najważniejszych obozów koncentracyjnych, w których zamordowano czeskich Żydów. W synagodze urządzono stała ekspozycję przejmujących rysunków dzieci więzionych w Terezinie. W latach 1942-1944 hitlerowcy przetrzymywali tam około 10 tysięcy dzieci poniżej 15 roku życia. Osiem tysięcy deportowali na Wschód, skąd wróciło zaledwie 242.

Stary Cmentarz Żydowski należy do szczególnie cennych zabytków tej części miasta. 
Beth Chaim /hebr. "dom życia"/ - to najstarszy żydowski cmentarz w Europie, powstał w I połowie XV wieku, a najstarszym zachowanym tam grobem jest grób zmarłego w 1439 r. Avigdora Karo - poety i autora historii o pogromie Żydów w 1389 r.
Cmentarz funkcjonował prawie trzy stulecia, a ostatniego zmarłego - Mosze Becka pochowano w 1787 roku. Wiek grobowców można rozpoznać po wyglądzie. W XV wieku płaskie płyty wykonywano z piaskowca lub granitu. W kolejnym stuleciu używano białego lub czerwonego marmuru, które pokrywano inskrypcjami - fragmentami wierszy lub cytatami ze Starego Testamentu, a także napisami uwieczniającymi ziemskie osiągnięcia zmarłych. Płyty nagrobne często były zdobione wizerunkami zwierząt i innymi symbolami - hebrajskich imion oraz profesji zmarłych. 
Najbardziej znaną osobą spoczywającą na tym cmentarzu jest rabin Liw be Becalel - wielki mędrzec i przywódca społeczności żydowskiej oraz twórca legendarnego Golema, o którym wcześniej wspominałam. Jego monumentalny podwójny grobowiec, gdzie spoczywa razem z żoną przebudowano w XVIII wieku. Pojawił się wówczas lew nawiązujący do imienia rabina oraz kiść winogron symbolizująca dojrzałość i sędziwy wiek /96 lat/. Jego grobowiec tłumnie odwiedzają nie tylko turyści, lecz przede wszystkim pielgrzymi. Ci ostatni często zostawiają kamyczki /w tradycji żydowskiej jest to wyrazem szacunku dla zmarłego/, a także karteczki z prośbami do rabina.

  

Wstępujemy również do Obradni sin - czyli pseudoromańskej budowli wykonanej  z szarego kamienia ozdobioną narożną wieżyczką. Niegdyś mieściła się tu sala obrzędowa Żydowskiego Bractwa Pogrzebowego założonego w 1564 r. Aż do lat 20-tych XX wieku przygotowywano w niej do pochówku ciała zmarłych, których grzebano potem na cmentarzu. 

Obecnie, miejsce to pełni w Muzeum Żydowskim rolę sali wystawowej, gdzie zaaranżowano wystawę "Tradycje i obyczaje żydowskie" poświęconą problematyce chorób i medycyny w getcie, śmierci, cmentarzom żydowskim w Czechach i na Morawach oraz obyczajom pogrzebowym.

W połowie długości ulicy Maiselovej stoi pochodząca z XVI wieku Maiselova Synagoga.  Stała ekspozycja prezentuje dzieje Żydów w Czechach i na Morawach. Zebrano w niej sporą kolekcję srebrnych i złotych przedmiotów ze 153 synagog i licznych domów prywatnych. Wyjątkowo piękne są barokowe i rokokowe srebra oraz przedmioty liturgiczne i liczne zwoje Tory.

Galeria dla kobiet

Księga pamiątkowa

Myślę, że na tym już zakończymy dzisiejszy spacer po pięknej i klimatycznej Pradze do której mam nadzieję jeszcze kiedyś wrócę. To miasto ma wręcz niewyczerpany repertuar atrakcji. Sami Czesi z dumą nazywają ją "matką wszech miast". 

Gotyckie, barokowe i secesyjne fasady sprawiają, że metropolia nad Wełtawą przypomina kamienną historyczną księgę. Nazwa czeskiej stolicy pochodzi od słowa "prah", co w języku czeskim znaczy "próg", czyli najpłytsze miejsce rzeki - bróg. Wędrówka po nastrojowych, tajemniczych zakamarkach Pragi może być fascynującą przygodą. Kamienne pasaże mają szczególny charakter, przywołując atmosferę minionych czasów. Jednym słowem polecam Wam Pragę - tym bardziej, że z południa Polski jest to przysłowiowy rzut beretem:)

Bardzo dziękuję za wszystkie pozostawione komentarze.
Niech nadchodzący weekend będzie dla Was spokojny, szczęśliwy
i pełen miłych niespodzianek:)

Praga, październik 2017